ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΛΑΝΤΖΟΪ, ΘΑΝΑΤΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΒΙΛΑΕΤΗ - ΗΤΤΑ ή ΠΡΟΔΟΣΙΑ;
Αν ανατρέξουμε σε διάφορες μάχες που δόθηκαν στην Ηλεία, ανακαλύπτουμε ότι οι σημαντικοί οπλαρχηγοί οδηγήθηκαν ως ερίφια στην σφαγή και σκοτώθηκαν αβοήθητοι και απομονωμένοι,κατά την ώρα της διεξαγωγής της μάχης.
Άρχοντος του Χαραλάμπου Βιλαέτη στις 10 Μαΐου 1821 στο Λαντζόι, του Γιώργη Γιαννιά στις 17 Μαΐου στην θέση Κατσαρού Αντρωνίου, του Γιωργάκη Πλαπούτα στις 9 Ιουνίου στο Λάλα και του Καπετάν Βέρα στις 10 Νοεμβρίου 1825 στο Βαρθολομιό.

Απόπειρα Γεωργίου Σισίνη, κατά Χαράλαμπου Βιλαέτη, αρχηγού των επαναστατημένων όπλων της Ηλείας.
Κατά τις πρώτες ημέρες της έναρξης της επανάστασης στον Μοριά, επικρατεί μεγάλη αναστάτωση στην Ηλεία. Οι Τούρκοι γι’ ασφάλεια δεν πολεμούν τους εξεγερθέντες, αλλά κλείνονται στα κατά τόπους κάστρα. Στις 27 Μαρτίου 1821, οι Τούρκοι της Γαστούνης κλείνονται στο Κάστρο Χλεμούτσι. Εκεί πολιορκούνται από τον Γεώργιο Σισίνη, σε συνεργασία με τον Χαράλαμπο Βιλαέτη. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας, πληγώνεται στο χέρι ο Χαράλαμπος Βιλαέτης, από αδέσποτη σφαίρα. Γι’ αυτό το θλιβερό επεισόδιο, κατηγορείται ευθέως ο Γεώργιος Σισίνης, για ηθική αυτουργία και ότι θέλησε να τον σκοτώσει, από τον υπερβολικό φθόνο που έτρεφε προς το πρόσωπο του Βιλαέτη. Για τούτο τον τραυματισμό του Χαράλαμπου Βιλαέτη, ο Γενναίος Κολοκοτρώνης γράφει στα απομνημονεύματά του: «Τότε, ενώ συνεγένοντο, Έλλην τις από την Κάπελην επιστόλισε τον Βιλαέτη και τον επλήγωσεν εις την χείρα. Λέγεται ότι ήτο διατεταγμένος από τον Σισίνη ή από τους Τούρκους να τον φονεύσει όντα ικανό εις τα του πολέμου».

(Γενναίου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα, Αθήνα 1955, σελίδα 34).

Σημείωση: Από προφορική παράδοση αναφέρεται, ότι ο στρατιώτης που έκανε απόπειρα δολοφονίας κατά του Χαράλαμπου Βιλαέτη, λεγόταν Τζερλεμές ή Τζερεμές και καταγόταν από την Γορτυνία, ήταν όμως σώγαμπρος στο χωριό Αντρώνι, κατ’ άλλους στο Κούμανι, όπου μετά από αυτήν την απόπειρα δεν ξαναπάτησε στο χωριό του.

Ο Φιλήμων στο «Ιστορικόν Δοκίμιον» για το συμβάν τούτο, αθωώνει εντελώς τον Γεώργιο Σισίνη γράφοντας: «…Κατ’ αυτήν επληγώθη το αξιολογώτερο πρόσωπον ο Χαραλάμπης Βιλαέτης τον δεξιόν βραχίονα εκ τούτου: Δύο Κερβεσαίοι εφιλονίκουν δεινώς δι’ έν τουρκικόν πυροβόλιον, αξιούντες αυτό ως λάφυρον, επιχειρούντες να το πάρει ο καθένας δια λογαριασμό του. τούτο ανάπτει και ο Βιλαέτης πλησίον τυχών πληγώνεται …ίνα να ανεραίσωμεν την γεννηθείσαν τότε κατά του Σισίνη συκοφαντίαν επί αποπείρα δολοφονίας…».

(Φιλήμονος Ι., Ιστορικόν Δοκίμιον, τόμος Γ΄, σελίδα 415, υποσημ. α΄).

Πληγωμένος ο Χαράλαμπος Βιλαέτης, δεν ήταν δυνατόν να θεραπευθεί στην επαναστατημένη Ηλεία, και κρυφά μπαρκάρισε για την Ζάκυνθο. Όμως για ευνόητους λόγους, δεν έγινε αποδεκτός από τις Αγγλικές Αρχές του νησιού και του τέθηκε ρητή προθεσμία να εγκαταλείψει άμεσα το νησί.
Στις 10 Μαΐου 1821, σαράντα τρεις (43) ημέρες μετά από αυτό το θλιβερό επεισόδιο, και μετά από την μάχη της Αγουλινίτσας στην θέση Κλειδί, συνεννοήθηκε με τον Γεώργιο Σισίνη να συνεκστρατεύσουν κατά του Λάλα και να εγκλωβίσουν τους Λαλαίους, με απώτερο σκοπό να τους εμποδίσουν να πραγματοποιούν ληστρικές επιδρομές κατά των χωριών της Ηλείας και να διαλύουν τους επαναστατικούς θύλακες. Τότε ο Γεώργιος Σισίνης τον προέτρεψε γι’ αυτό το εγχείρημα και του υποσχέθηκε την αμέριστη βοήθειά του. Εν των μεταξύ, 1500 Λαλαίοι μ’ επικεφαλής τον Ραΐπ Αγά, εκστρατεύουν κατά των επαναστατημένων δυνάμεων που βρίσκονταν στο χωριό Λαντζόι, κατέλαβαν μερικά σπίτια και πολιορκούν τους Έλληνες, που βρίσκονται προς την ανατολική πλευρά του χωριού. Στην μάχη που δόθηκε εκεί στο χωριό, αμυνόμενοι και επιτειθέμενοι πολέμησαν με περίσσιο θάρρος. Στην πρώτη τους επίθεση, σκοτώθηκε ο γιος του ιδιοκτήτη του χωριού Χελιδόνι Νεζίφ Καρά- Χούζος. Ο δε Χαράλαμπος Βιλαέτης, ο αρχηγός των όπλων της επαναστατημένης Ηλείας, που είχε στρατοπεδεύσει στο λόφο του Στρέφι, εκείνη την ημέρα κατά πάσα πιθανότηνα, να είχε μετέβη στο παλιόκαστρο της Ώλενας, όπου το φρουρούσαν οι Πυργαίοι Γεώργιος Κόλλιας και Σαράντης Γορδούλης, οι οποίοι είχαν αναλάβει την αρχηγία του σώματος τριάντα ανδρών, του επίσης Πυργαίου πνιγέντα Γιάννη Γιαννόπουλου.
Μόλις ο Βιλαέτης αντιλήφθηκε ότι εγένετο μάχη, κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, είπε στα παλικάρια του: «Όποιος είναι Χριστιανός και παλικάρι ας έλθει μαζί μου». Στην αυτή του την πρόσκληση τον ακολούθησαν εκατό περίπου μαχητές του, και έσπευσε ταχύτατα για να βοηθήσει τους εκεί αμυνόμενους στο χωριό Λαντζόι. Δεν κατέβηκε μέσω του χωριού Αρβανίτη και Καράτουλα, αλλά για να ξεγελάσει τους Λαλαίους, που όπως υπολόγιζε να είχαν προφυλακές προς την ορεινή δίοδο, μετέβη δια της πεδινής διαδρομής και δια μέσω των δασώδων λόφων προς την περιοχή του Σμύλα, όπου υπήρχε και ένας νερόμυλος. Οι δε Λαλαίοι, μόλις αντιλήφθηκαν τις κινήσεις του Βιλαέτη, άφησαν μια μικρή δύναμη να συνεχίζει την πολιορκία των σπιτιών στο Λαντζόι και έσπευσαν να εμποδίσουν το στρατιωτικό σώμα του Βιλαέτη να πλησιάσει στο χωριό και του έστησαν ενέδρα. Το σώμα των Ελλήνων όταν προσεβλήθη από την ενέδρα των Λαλαίων αποδεκατίστηκε και διεσκορπίσθηκε εκεί φονεύθηκε και ο Σταύρος Σαρεντίτης. Οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν, αλλά παρακολουθούσαν τις κινήσεις του Βιλαέτη και τον κατεδίωκαν. Ο Βιλαέτης, κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, με δεκαπέντε Πυργαίους και με δεκατρείς Τριφύλιους ταμπουρώθηκε σ’ ένα αμπελώνα. Το τουρκικό ιππικό, που ξεπερνούσε τους χίλιους πολεμιστές, κατευθύνθηκε προς τις θέσεις του, σε σχήμα βεντάλιας και εντός ολίγου τον περικύκλωσε. Η εξέλιξη της άνισης μάχης, ήταν γρήγορη και το τέλος άμεσο. Στην πρώτη επίθεση σκοτώνονται δώδεκα άνδρες του Βιλαέτη και ο ίδιος τραυματίζεται στο κεφάλι. Όταν τέλειωσαν τα πυρομαχικά του, ο Βιλαέτης, βγήκε από το ταμπούρι του και σκότωσε ένα τούρκο αξιωματούχο, όμως πίσω του που βρισκόταν κάποιος αράπης τον πυροβόλησε με μια πιστόλα και τον σκότωσε και τοιουτοτρόπως όπως ήταν αναμενόμενο, τελείωσε και η φονική αναμέτρηση, που έδωσε με τους Λαλαίους Τουρκαλβανούς.
Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης τότε ήταν σαράντα ενός ετών, τον οποίον οι Λαλαίοι αποκαλούσαν «Φραγκοπαλλίκαρο», και είχε ήδη γράψει χρυσή σελίδα στην ιστορία, νεκρός πλέον μπροστά στην Λαλαίϊκη στρατιά. Του έκοψαν το κεφάλι, το παλούκωσαν σε γύφτικο σιδεροπάλουκο και αφού τον περιέφεραν στα χωριά κατέληξαν με τυμπανοκρουσίες και αλλαλαγμούς στο περιβόητο Λάλα, έχοντας επιτελέσει στο ακέραιο την αποστολή τους.

Επειδή δεν υπάρχουν μητρώα φονευθέντων, δεν δυνάμεθα να γνωρίζουμε ποιοί πολεμιστές σκοτώθηκαν με τον Χαράλαμπο Βιλαέτη. Εκτός από τρεις που βρέθηκαν στο Αρχείο Αγωνιστών και είναι τα αδέλφια Βασίλειος και Κωνσταντίνος Πανουτζάρας από τον Πύργο και ο Γιάννης Κούκος επίσης και αυτός από τον Πύργο.

Ο Church, αναφέρει ότι μετά την μάχη οι Τούρκοι εμέτρησαν τους φονευθέντες Έλληνες και ήσαν 26, και 350 οι Τούρκοι. Απ’ ότι φαίνεται όμως, ο αριθμός των φονευθέντων Τούρκων δείχνει υπερβολικός, και πρέπει να ήσαν περίπου τριάντα πέντε οι νεκροί πολεμιστές.
Μερικές περιγραφές και αναφορές περί της μάχης στο Λαντζόι και για τον θάνατο του Χαραλάμπου Βιλαέτη μας οδηγούν στις σκέψεις ότι ίσως να υπήρχε και προδοσία ή κατά του αρχηγού των επαναστατημένων όπλων της Ηλείας κατά την επανάσταση του 1821.
Κάποιος άγνωστος συγγραφέας, με το υπ’ αριθμόν 250 χειρόγραφο, που ευρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.), μας δίνει σημαντικές ειδήσεις περί της διεξαγωγής της μάχης, κατηγορόντας ευθέως τον Γεώργιο Σισίνη για προδοσία κατά του Χαράλαμπου Βιλαέτη αναφέροντας:
«…Ο Γεώργιος Σισίνης προτρέπει τον Βιλαέτη να σπεύση υπέρ αυτών επικουρικώς, αλλά δεν παρακολουθεί τον φιλότιμον και ακράτητον Βιλαέτην, σπεύσαντα με μόνους 27 Πυργίους, τον εγκαταλείπει και φονεύεται παρά των Λαλαίων εντός αύλακος τινός, την οποίαν είχε προκαταλάβει αμυνόμενος εις τον φθόνον και την αντιζηλίαν του Γ. Σισίνη κατά του ικανού τούτου πολεμιστού αποδίδει η γενική ιδέα τον θάνατόν του…».
Ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα απομνημονεύματά του στον πρώτο τόμο και στην σελίδα 220 αναφέρει: «…Ο περιβόητος εκείνος άνδρας Χαραλάμπης Βιλαέτης ευρεθείς εις ένα χωρίον με 46 στρατιώτας, βλέπων τον κίνδυνον των Καμπασαίων απεφάσισε να τρέξη προς βοήθειάν των, ή να τους σώση, ή να συναποθάνη μ’ αυτούς. Ευρέθη επίσης εις αυτό το χωρίον και ο Αναγνώστης Παπασταθόπουλος με 160, τον οποίον προέτρεψε και παρεκάλεσε να υπάγουν μαζί. Αλλ’ αυτός τον απήντησεν, ότι να ξεκινήση ο Βιλαέτης και κατόπιν φθάνει και αυτός εν λόγω τιμής, άλλ’ εκ της δειλίας του τον ηπάτησε και αντί να τον ακολουθήση ωπισθοδρόμησε και τον εγκατέλειψε...».
Ο Λυκούργος Κρεστενίτης γράφει για αυτή την μάχη: «…Τοιούτος εστάθη ο πόλεμος, ο οποίος έχασε τον Βιλαέτην, άλλ’ όχι ότι και ο Παπασταθόπουλος δυνάμενος να βοηθήση τους πολιορκούμενους δεν ηθέλησε, διότι τότε ήτον εις πάντας αδελφική αγάπη…».
Παραθέτω κι ένα τραγούδι που το κατέγραψα το 1985.

ΤΟΥ ΒΙΛΑΕΤΗ
Το μάθατε τι έγινε, στις δέκα τούτου, του Μάη,
τον Βιλαέτη σκότωσαν, το πρώτο παλικάρι.
Τον κλαινε της Γούβας τα χωριά, χωριά και βιλαέτια,
τον κλαίει κι η μανούλα του, η δόλια η Λεϊμονίτσα.
Και καταριέται το Ρουμπή, τον άτιμο τον Μπέη,
εκειά που τον ελάβωσαν, στου Νικολή τ’ αμπέλι.

Υπάρχει μια παραλλαγή του πέμπτου στίχου που έχει ως εξής:
(Και καταριέται το Ρουμπή, τον άτιμο ν’ αράπη).